Dürtüsellik (Impulsivity), doğrudan tek bir başlık altında tanımlanmaz. Ancak, birçok olgunun temel özelliği olarak yer alır. Genel hatlarıyla ele alındığında kişinin düşünmeden, sonuçlarını değerlendirmeden ani istek ve dürtülerine göre davranma halidir.
Dürtüsellik yalnızca gündelik hayatta verilen ani kararlarla sınırlı kalmaz; bazı bireylerde bu özellik çok daha yoğun ve kontrol edilemez bir biçimde kendini gösterebilir. Bu gibi durumlarda dürtüsellik, çeşitli psikiyatrik bozuklukların temel bileşeni haline gelir. Aşağıda, dürtüselliğin merkezde olduğu başlıca bozukluklara kısaca göz atacağız.
- - 1. Dürtü Kontrol Bozukluklar
- * Kleptomani (Çalma Dürtüsüne Karşı Koyamama)
Kişinin ihtiyacı olmadığı halde haz almak veya gerilimden kurtulmak için çalma eylemini sebepsizce gerçekleştirmesidir.
* Piromani (Yangın Çıkarma Dürtüsüne Karşı Koyamama)
Kasten ve tekrarlayan şekilde yangın çıkarma davranışına denir. Yangın öncesi artan gerginlik ve sonrasında hissedilen rahatlama bireyde haz hissi yaratmasındaki davranış yürütücüsüdür.
* Aralıklı Patlayıcı Bozukluk (Ani Öfke Patlamaları)
Kişinin öfke patlamalarıyla kendine veya başkalarına fiziksel zarar verme eğilimi olarak tanımlanabilir. Bu patlamalar kişinin yaşına, duruma veya provokasyona göre orantısızdır.
- - 2. Borderline Kişilik Bozukluğu
Kişiler arası ilişkilerde benlik algısında ve duygu-durumda belirgin istikrarsızlık ve belirgin dürtüsellik ile karakterize bir kişilik bozukluğudur. Birey yoğun duygusal dalgalanmalar ve terk edilme korkusu deneyimler. Bunun yanı sıra benlik algısında tutarsızlık bir diğer karakterize özelliktir.
- - 3. Madde Kullanım Bozukluğu
Kişinin zarar görmesine rağmen kısa vadeli haz veya rahatlama arayışıyla uzun vadeli olumsuz sonuçları göz ardı ederek madde alma davranışı olarak tanımlanır. Dürtüsellik bu davranışın merkezinde yer alır.
Vaka Analizi
20 yaşındaki erkek hasta, altı yıldır kendine zarar verme yönünde yoğun ve kontrol edilemeyen dürtüler yaşadığını bildirmiştir. Örneğin, okuldayken birinci kattan atlama isteği altı ay içinde giderek artmış ve sonunda kendini durduramayarak atlamış; bu olayda bacağı kırılmıştır. Sonrasında okuldan ayrılmış ve çeşitli işlerde çalışmaya başlamıştır.
Ancak otobüsle işe giderken hareket halindeki araçtan atlama isteği, ya da çalıştığı fabrikada makinaya elini sokma arzusu gibi tehlikeli dürtüler tekrar etmiş, bu da işten ayrılmasına neden olmuştur.
Bir süre sonra oto galeride çalışmaya başlayan hasta, test sürüşleri sırasında arabadan atlama ya da direksiyonu aniden kırma gibi davranışlarda bulunma isteği yaşamış, bir trafik kazası geçirmiştir. Aynı zamanda motosikletle aşırı hız yapma ve "kan görme isteği" gibi tehlikeli eğilimleri olduğunu belirtmiştir. Daha önce bir trafik kazasında kan gördüğünü ve bundan heyecan ve haz duyduğunu, bu nedenle vücudunun bazı bölgelerine yüzeysel kesiler attığını ifade etmiştir.
Hastada ayrıca ani öfke patlamaları ve çevresine zarar verme davranışları da görülmüştür. Ancak intihar düşüncesi ya da tehditkar davranışlar sergilememiştir. Alkol veya madde kullanım öyküsü bulunmamaktadır.
Yapılan değerlendirmeler sonucunda, hastanın dürtü kontrol bozuklukları tanı grubuna girdiği belirlenmiştir. Obsesif kompulsif bozukluk ve borderline kişilik bozukluğu gibi olasılıklar dışlanmış, DSM-5'e göre "Başka Türlü Adlandırılmış Dürtü Denetimi ve Davranım Bozukluğu" tanısı konmuştur.
Tedavi kapsamında fluoksetin ve olanzapin ilaçları başlanmış, ayrıca psikodinamik terapi, bilişsel davranışçı terapi ve aile terapisi uygulanmıştır. İki ay süren tedavi sonrası, dürtüsel davranışlarda %80 oranında azalma sağlanmış, hasta öfke patlaması yaşamadan yeniden çalışmaya başlamıştır.
Unutmamak gerekir ki, her insanın içinde bir miktar dürtüsellik yaşamın temel yapı taşlarından biridir. Ancak bu özelliğin patolojik bir boyuta taşındığında kişinin kendine ve çevresine zarar verebileceği gerçeği, sağlıklı ve sağlıksız dürtüselliği ayırt etmenin ne kadar hayati olduğunu gösterir. Bu ayrımın sınıfsız ve insani bir boyutta yapılması ayrıca önem arz eder. Psikoterapi dürtüsel davranışlar altında yatan duyguları, tanımlamayı, yönetmeyi, kişinin anlam dünyasında var etmeyi ve dönüştürmeyi mümkün kılar. Eğer siz ya da bir yakınınız bu döngünün içinde sıkışmış hissediyorsanız profesyonel destek almak iyi bir adım olabilir.
👉 Şimdi Randevu Alın