Bu yazımızda sizlere gündelik hayatın içerisinde olan bir durumdan bahsetmek istedik. Kişinin çevresine karşı aşırı derecede tetikte ve dikkatli olması şeklinde tanımlanan HiperVijilans genellikle psikolojik travmatize oluşun ya da yoğun stresin bir tür dışa vurumudur. Travma ile travmatizenin farklı bir şey olduğunun bilmenin bu tanımı yaratırken önemli olduğunu düşünmekteyiz. Yaşamanın başlı başına bir travmatik olgu olduğu gerçeğinin yanı sıra travmatize olma durumunun ise bireyin algısal boyutta travmatik olguyu anlamlandıramaması sonucu hayatının etkilenmesi halidir.
Farklı psikolojik yaklaşımlar HiperVijilans‘ı farklı şekillerde yorumlar;
Evrimsel bakış açısında ; Amigdala, beynin duygusal bellek ve tehdit algısının birincil mekanizmasıdır. Potansiyel bir tehlike sezildiğinde (örneğin bir ses, koku, yüz ifadesi), amigdala hızla devreye girer ve diğer beyin bölgelerine alarm sinyali gönderir. Bu süreç çoğu zaman istem dışıdır ve milisaniyeler içinde olur. Amigdala'dan gelen sinyal Hipotalamus (hayati faktörleri düzenleyen alan) aracılığıyla "kaç ya da savaş" (fight or flight) tepkisini başlatır. Bu sistem devreye girdiğinde vücut kendini tehlikeye hazırlar.
Bu tepki, hayati tehlike anlarında işe yarar; ancak HiperVijilans yaşayan kişilerde bu sistem gereksiz ve sürekli olarak tetiklenir.
Davranışçı Yaklaşım
HiperVijilans koşulllanma sonucu öğrenilmiş bir tepkidir. Kişi travmatize olduğu ya da yoğun korku yaşadığı bir olaydan sonra benzer uyaranlara maruz kaldığında genelleme yaparak sürekli bir tetik halinde olabilir.
Örneğin bir kişi bir sokakta saldırıya uğradığında benzer sokak ve çevresel faktörlere tekrardan maruz kalması durumunda tetikte olma durumu olağandır.
Bilişsel Yaklaşım
HipervVijilans’ı kişinin çarpıtılmış bilgi işleme (information processing) süreci olarak görür. Kişi çevredeki nötr ya da önemsiz uyaranları tehdit olarak yorumlar.
Örneğin travma sonrası stres bozukluğu yaşayan biri kapı çarpma sesini silah sesi olarak yorumlayabilir.
Psikodinamik Yaklaşım
HiperVijilans bilinçdışı korkuların yansımasıdır. Ego dış dünyayı sürekli tarayarak içsel güvensizlikle baş etmeye çalışır. Erken dönem nesne ilişkileri (object relations) teorisinin altını çizmekte fayda bulunmaktadır. Bu dönem bebek, sevgi dolu bir anne deneyimini ‘iyi nesne’ olarak, reddeden bir anne deneyimini ‘kötü nesne’ olarak zihnine alır ve ilerideki ilişkilerinde bu içsel temsiller etkili olur. Tamamen doğal bir süreç olan bu durum sağlıklı çözümlenemediğinde HiperVijilans deneyimlenebilir.
Örnek olarak , çocukken annesi tarafından sık sık terk edilme korkusu yaşayan bir kişi, yetişkinlikte partnerinin mesajına geç cevap vermesini dahi "tehlike" olarak algılayabilir.
Fenomenolojik Yaklaşım
Bu yaklaşım HiperVijilans‘ı bireyin dünyayı tehdit dolu bir yer olarak deneyimlemesi şeklinde yorumlar. Kişi için varoluş sürekli tehdit altındadır ve temel güven duygusu zedelenmiştir. Heideggerci bir yaklaşımla kişinin dünyası bir tehlike zamansallığı içinde olur.
Örneğin bir kişi yaşamın kendi başına taşıdığı ölüm, yalnızlık ve özgürlük gibi varoluşsal gerçeklerle yüzleşmekte zorlanır. Bu temel belirsizlik hali onda sürekli bir kontrol arayışı doğurur.
Kişinin hayatının öznelliği ve deneyimleri sürecinde farklı HiperVijilans türleri- şekilleri ortaya çıkabilir. Bunlardan bazılarına örnek vermek gerekirse;
* Deprem yaşayan bir kişi, her küçük sarsıntıda ya da ani harekette büyük bir korku ve panik hissedebilir
* Daha önce trafik kazası geçirmiş bir kişi için araç içinde veya yoldayken küçük fren sesleri veya ani dönüşler bile panik yaratabilir.
*Fiziksel şiddete maruz kalmış bir kişi çevresindeki yüksek sesler kalabalık mekanlar veya ani hareketler sonucu HiperVijilans deneyimleyebilir.
* Savaşı görmüş, deneyimlemiş veya zorla göç ettirilmiş kişiler patlama sesine benzer seslere normalden fazla tepki verebilir.
Temelinde travma sonrası stres bozukluğuyla bağı olan Hiper Vijilans altında yatan sebepler kaygı ve duygusal çatışmalar açısından ele alındığında rahatlıkla çözümlenebilir. Kişisel farkındalık ve psikolojik destek süreci olumlu etkilemektedir.
👉 Şimdi Randevu Alın